Ý tưởng hình thành dòng tranh trắng đen

Nghe đến hai từ “trắng đen“, đôi khi chúng ta sẽ liên tưởng đến sự “đơn điệu”, thậm chí là “nhàm chán”. Nhưng các tác phẩm nghệ thuật trắng đen lại không hề nhàm chán như chúng ta vẫn nghĩ. Xét về mặt lí thuyết của mỹ thuật, đen và trắng không phải là màu sắc. Tuy nhiên, ánh sáng và bóng tối đóng một vai trò quan trọng trong nghệ thuật và thiết kế bởi có nhiều ý nghĩa biểu tượng khác nhau. Nói về nguồn gốc ra đời của tranh trắng đen, giai đoạn Phục Hưng tại Ý đã nảy ra những tranh cãi gay gắt giữa những họa sĩ và nhà điêu khắc, thậm chí cả Michelangelo và Leonardo da Vinci - 2 trong những họa sĩ chân dung vĩ đại nhất - cũng tham gia cuộc tranh luận này, khi những nhà điêu khắc phê bình các họa sĩ chỉ có khả năng vẽ trong không gian hai chiều (2D). Các họa sĩ đã đáp trả bằng cách sử dụng các màu đơn sắc, trắng đen để thể hiện ánh sáng và bóng tối khiến cho bức tranh có chiều sâu, mà không cần sử dụng tới những màu sắc khác. Đó là kỹ năng vẽ gọi là đánh bóng - tạo hiệu ứng không gian 3D có góc khuất, góc nổi qua tông trắng đen bằng than chì đen.

Tranh trắng đen - nghệ thuật đa nghĩa từ sự đơn điệu của màu sắc

Màu sắc có tính biểu tượng riêng trong các nền văn hóa, tôn giáo và lịch sử. Màu trắng trong nhiều nền văn hóa là biểu tượng cho sự ngây thơ, thuần khiết, trung thành và hòa bình. Ở các nước phương Tây, màu trắng là màu chủ đạo trong các buổi mừng sinh nở, lễ rửa tội, đám cưới là biểu tượng của niềm vui. Tuy nhiên trong nhiều nền văn hóa châu Phi và châu Á, màu trắng là màu truyền thống của cái chết và tang tóc. Với Thiên chúa giáo và Hồi giáo, màu trắng tượng trưng cho sự thuần khiết, thánh thiện và vĩnh cửu. Trong khi đó, màu đen khơi gợi những liên tưởng khác nhau: cái chết, bí ẩn và mặt tối của bản chất con người nhưng cũng là quyền lực, sự cao quý và uy tín. 

Vì vậy, trắng đen không hề đơn điệu và nhàm chán mà mang chúng ta đến vũ trụ của những hình tượng, những câu chuyện mang ý nghĩa sâu xa. Giám đốc Phòng trưng bày Quốc gia tại London, Anh, Tiến sĩ Gabriele Finaldi, cho biết: “Tính tiếp diễn lịch sử và tính đa dạng của tranh đơn sắc từ thời Trung cổ cho đến ngày nay chứng tỏ sự quan trọng của nó trong nghệ thuật phương Tây.". Nhiều nhà văn, nhà lý thuyết và nghệ sĩ đã cố gắng xác định những khía cạnh liên quan giữa các màu sắc khác nhau đến ý thức, tiềm thức của con người. Nhưng thật đáng tiếc, màu sắc lại mang tính chủ quan. Khoa học chứng minh tất cả sinh vật có tri giác có khả năng nhận biết các màu sắc khác nhau, cũng có khả năng liên kết những suy nghĩ và cảm xúc cá nhân với các màu sắc đó. Vì vậy, cảm nhận của chúng ta về một màu cụ thể phụ thuộc vào bối cảnh mà chúng ta đã gặp nó trước đây và chúng ta nhìn nhận nó theo những cách khác nhau một cách tinh tế. Đây là một trong những lời giải thích tại sao những bức tranh chỉ độc 2 màu trắng đen lại gây ra nhiều tranh cãi như vậy. Và một bức tranh trắng đen sẽ chẳng bao giờ hoàn thiện cho đến khi người thưởng thức nhìn vào nó và thêm vào những cảm nhận cá nhân từ những trải nghiệm, định kiến mà họ đã lưu giữ trong ký ức.  

Nghệ thuật trắng đen thật sự đòi hỏi rất nhiều kỹ thuật từ người nghệ sĩ. Hội họa đơn sắc là một công cụ siêu việt không chỉ giúp người nghệ sĩ nâng cao tay nghề mà còn là để chứng minh tài năng. Đó là một cách để các nghệ sĩ vật lộn với hiện tượng màu sắc và cảm xúc, màu sắc và tâm linh, màu sắc và tâm trí. Dickerman nói: “Những bức tranh đơn sắc thường là trường hợp thử nghiệm, thúc đẩy giới hạn của hội hoạ như cách nó được hiểu ở những khoảnh khắc và những vị trí khác nhau.”. Thời kì xa xưa, những nghệ sĩ nổi tiếng tái hiện lại các bức tranh màu của mình bằng màu trắng đen để chứng tỏ khả năng hội họa, thông qua việc thể hiện ánh sáng và bóng tối bằng 2 màu đơn giản này. Hơn thế, hình ảnh trắng đen không phải là sự tái hiện của thế giới, mà là những hình ảnh trừu tượng đại diện cho các màu sắc khác nhau với các sắc thái khác nhau của cùng một màu. Điều này đã đẩy tính thẩm mỹ của những bức tranh trắng đen lên một tầm cao hơn, đồng thời chứng tỏ khả năng truyền tải nghệ thuật của người nghệ sĩ. Người thưởng thức cũng vì thế mà có thể nhìn nhận và hiểu bức tranh theo nhiều chiều không gian, thời điểm hơn.

Tranh trắng đen còn giúp người nghệ sĩ luyện tập khả năng quan sát và cảm nhận sắc độ, điều này đã được ứng dụng rất nhiều không chỉ trong tranh vẽ truyền thống mà còn trong hội họa máy tính. Làm việc với màu đen và trắng đòi hỏi sự cảm nhận tinh tế hơn giữa vùng sáng và vùng tối, từ đó mắt sẽ chọn ra các khu vực tối nhất cũng như sáng nhất nhanh hơn và tăng khả năng nhận biết những chỗ cần điều chỉnh. Việc sử dụng màu sắc rất thường xuyên đôi khi sẽ khiến nghệ sĩ phân tâm và không thể tập trung vào bố cục tổng thể. Thay vào đó, khi loại bỏ yếu tố màu sắc, nghệ sĩ sẽ tập trung hơn vào những khía cạnh nghệ thuật góc độ của các đường nét, kích thước hoặc hình dạng. Màu đen và trắng đơn giản hóa mọi thứ, từ đó làm nổi bật tất cả những đường nét đẹp đẽ và tác động của chúng lên một tác phẩm hoàn thiện. Và vì hình ảnh đơn sắc vô cùng gợi liên tưởng, tác phẩm sẽ đạt được chất lượng của bố cục, hình thức cũng như khả năng truyền đạt cảm xúc, tạo ra bầu không khí theo một cách hoàn toàn khác hẳn so với những bức tranh có màu. Thật dễ dàng để nghĩ về cây cối và sử dụng màu xanh lá cây, nghĩ về đôi môi và bắt đầu trộn màu đỏ, nhưng khi nghệ sĩ vẽ những hình ảnh này bằng màu trắng đen, điều này khiến cho bức tranh đậm nét, nhạy cảm, thậm chí mang tính mô tả như bất kỳ bức tranh đầy màu sắc nào, theo một cách thức vượt thời gian và hoàn toàn độc đáo.

Hom Nguyen và kỹ thuật vẽ tranh chân dung trắng đen

Những nghệ sĩ chân dung kể từ thời Phục Hưng luôn quan trọng việc sử dụng bút chì để phác thảo - bước khởi đầu để nghiên cứu chủ thể, vị trí, nét mặt, các cơ bắp,...trước khi sử dụng những chất liệu thể hiện màu sắc. Tuy nhiên, với dòng tranh chân dung hiện đại chịu ảnh hưởng phong trào nghệ thuật khác nhau (nghệ thuật trừu tượng, chủ nghĩa tối giản,...) những nghệ sĩ mới ra đời, tạo được rất nhiều bức chân dung đẹp cùng những phong cách độc đáo mới lạ, chỉ bằng những chất liệu đơn giản nhất như bút chì, than, bút bi. Hom Nguyen là một trong những đại diện cho dòng tranh chân dung độc đáo đã cất lên được tiếng nói riêng biệt và có trọng lượng cho phong cách mà anh theo đuổi. 

Hom Nguyen, sinh năm 1972 tại Paris, là một nghệ sĩ tự học với phong cách nghệ thuật hết sức bản năng. Được công nhận với khả năng truyền tải đa nghĩa qua những bức chân dung, Hom Nguyen nổi bật với những tác phẩm nằm ở ngã tư của phong cách tượng hình và trừu tượng, là mời gọi đi sâu vào tâm hồn của mỗi người, từ đó làm sống dậy nên ước vọng lột tả những gì ẩn sâu nhất bên trong con người thông qua đường nét đầy năng lượng và tự do. Dù chỉ mới bắt đầu sự nghiệp hội họa chính thức từ năm 2009, Hom Nguyen có vinh dự được đặt những tác phẩm của mình tại Grand Palais - là “Khải Hoàn Môn” trong giới nghệ thuật tại thủ đô Paris. Không những vậy, từ năm 2013, những tác phẩm của Hom đã được trưng bày ở nhiều buổi triển lãm cá nhân được tổ chức ở rất nhiều nơi trên thế giới.

Với bút chì màu, bút chì than, chúng ta thường thấy những nghệ sĩ tài năng theo đuổi trường phái chủ nghĩa hiện thực - tái hiện là chân dung chính xác và chân thực nhất có thể. Điều này đòi hỏi những kỹ năng quan sát và khả năng điều chỉnh sáng tối bằng màu trắng đen và các thang màu xám một cách tuyệt vời. Thế nhưng, tranh chân dung trắng đen của Hom Nguyen lại đi theo trường phái giữa hình tượng và trừu tượng, theo một cách rất riêng mà khi nhắc đến những đường nét lộn xộn, Hom Nguyen sẽ là cái tên được nhắc đến đầu tiên. Những bức chân dung trắng đen của Hom Nguyen vẽ không theo bất kỳ một tiêu chuẩn của trường phái vẽ nào, và đôi khi hình ảnh bộ phận của con người cũng không được hoàn thiện. Những đường nét rối bời không có điềm đầu và kết thúc được Hom Nguyen tô lặp đi lặp lại tạo nên những mảng đậm, nhạt, mỏng, dày làm hiện lên từng chi tiết cho các bộ phận trên khuôn mặt, đồng thời sự tương phản trắng đen cũng được chú trọng để làm nổi bật lên những xúc cảm của nhân vật. 

Nghệ thuật vẽ tranh chân dung trắng đen, nhất là tranh trừu tượng là một thử thách rất lớn với các họa sĩ bởi không giống như các bức tranh đa màu. Từng nét vẽ trong tranh chính là định hình nên cảm nhận về vẻ đẹp của bức tranh đó đối với người xem, và điều này không hề dễ. Tuy nhiên việc đó lại là điều mà nghệ sĩ Hom Nguyen luôn theo đuổi và thách thức bản thân. Hom Nguyen chia sẻ: “Tôi là fan hâm mộ của màu đen và tôi thích nó hơn những màu sáng khác. Tôi sử dụng màu đen rất nhiều trong các tác phẩm của mình cho dù là sơn, than hay mực.”. Trong BST Face cachée (Dark Side - Mặt tối) 2018, Hom Nguyen đã lột tả “mặt tối” trong tâm hồn mỗi người với duy nhất hai tông màu trắng và đen. Sự tự do của đường bút chì với những lớp chồng chất lên nhau có chủ ý, cùng với lớp nền trắng tạo ra một sự tương phản mạnh mẽ, từ đó nỗi cô đơn hiện lên trần trụi. Sẽ không có sự lựa chọn nào phù hợp hơn cho những tác phẩm “Dark Side” bằng màu đơn sắc, bộc lộ sự tương phản, mặt sáng như thể những khía cạnh tốt đẹp muốn được bày tỏ ra bên ngoài, còn mặt tối là những cảm xúc mà đôi khi là “xấu xí” nhất muốn được giấu kín đi, chỉ nội tại mới thấu hiểu. Và chúng ta ai cũng ít nhất một lần trong đời nấp sau lớp mặt nạ, để thư giãn, trấn an và bảo vệ bản thân.