Tháng 10 này, thương hiệu đồng hồ Thụy Sỹ gần 300 tuổi Jaquet Droz trình làng giới sưu tầm Việt Nam độc bản Petite Heure Minute với bức tiểu hoạ khung cảnh vịnh Hạ Long bằng kĩ nghệ tráng men bậc thầy từ Thuỵ Sĩ.

Về thương hiệu Jaquet Droz

Trong số ít ỏi những cây đại thụ của thế giới đồng hồ cao cấp thì Jaquet Droz là cái tên sở hữu nhiều kiệt tác kinh điển mà giới sưu tầm tinh hoa chưa bao giờ ngừng tìm kiếm. Cha đẻ của thương hiệu, ngài Pierre Jaquet-Droz (1721 – 1790) là một trong những tượng đài thú vị trong buổi sơ khai của ngành đồng hồ. Vốn là một nhà soạn nhạc tài ba và đồng thời là một thiên tài chế tác cơ khí, di sản nghệ thuật mà ngài Pierre Jaquet-Droz để lại thực sự khiến giới mộ điệu đương thời nghiêng mình kính phục. Ông đi tiên phong trong ứng dụng động cơ pit-ton và hệ thống còi để tái hiện những giả âm hoàn hảo nhất của tiếng chim hót, với kích thước siêu nhỏ và sau đó được làm tinh xảo trên hộp thuốc lá, chai rượu, ly cho đến cả súng ngắn.

Từ trái sang phải: The Draughtsman, The Musician, The Writer

Thiết kế trường tồn và nổi bật nhất trong lịch sử Jaquet-Droz phải kể đến ba kiệt tác có một không hai, khẳng định vị thế thống trị của thương hiệu Jaquet-Droz tại Châu Âu vào nửa sau thế kỉ 18. Ngày nay, ba cỗ máy 240 năm tuổi: The Writer (6000 chiếc), The Musician (2500 chiếc) và The Draughtsman (2000 chiếc) vẫn không ngừng làm thế hệ hiện đại phải kinh ngạc bởi tầm nhìn vượt thời gian và kiến thức cơ học siêu phức tạp. The Musician là một nữ nhạc công organ xinh đẹp, sống động với những cử chỉ tinh tế và phức tạp. Mỗi nốt nhạc là cộng hưởng từ ngón tay cô trên bàn phím. Cỗ The Draughtsman là một cậu bé đang vẽ bằng bút chì và có thể khắc hoạ được bức tranh khác nhau, hoạt động dựa trên một hệ thống code ghi lại cử động của bàn tay theo hai hướng, và một bộ nhớ để nâng chiếc bút chì.

Trong ba kiệt tác đỉnh cao của nhà Jaquet-Droz thì The Writer là cỗ máy phức tạp nhất, được ca tụng là một trong những phiên bản sơ khai nhất của máy đánh chữ và máy tính trong thế giới hiện đại, cấu thành từ hơn 600 chi tiết ẩn mình trong hình hài một cậu bé đang viết bút máy lông ngỗng trên giấy và sử dụng mực thật. Cậu bé có thể viết được 40 chữ hoặc các biểu tượng trên nền giấy một cách trơn tru và mượt mà. Các cử động tinh tế và siêu phức tạp như cử động của cổ tay trong mỗi lần chấm mực, lắc cổ tay để tránh mực bị trào ra quá nhiều cho thấy sự hoàn hảo trong từng chi tiết không chỉ là kim chỉ nam mà còn là nỗi ám ảnh của cha con Jaquet-Droz. Ánh mắt của cậu bé The Writer dõi theo từng nét chữ được viết ra, đầu nghiêng theo từng cử động mỗi khi chấm mực.

Tác phẩm này của Jaquet-Droz chính là niềm cảm hứng cho Charles Babbage – một nhà toán học và sáng chế người Anh, người sau đó đã tìm ra nhiều phát minh giúp đặt nền móng cho một chiếc máy tính có thể lập trình được. Những cỗ The Writer của Jaquet-Droz được xếp vào hàng đỉnh cao của nghệ thuật cơ khí trong lịch sử nhân loại. Những phiên bản đặc biệt của Jaquet-Droz sau đó đã lưu lạc trong thế giới thượng lưu Châu Âu, Nga và cả Trung Quốc trong suốt 240 năm. Đến năm 1906, Hội đồng lịch sử và khảo cổ Thuỵ Sĩ đã đấu giá thành công bộ ba Jaquet-Droz Automata trị giá 75,000 đồng Francs vàng vào thời bấy giờ để trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật và Lịch sử Neuchatel.

Jaquet Droz Magic Lotus Automaton với bức tiểu họa đầm sen tinh xảo

Sau nhiều biến cố thăng trầm, thương hiệu Jaquet-Droz cuối cùng thuộc về tập đoàn Swatch – vị đại gia của làng đồng hồ Thuỵ Sĩ vào năm 2000. Định vị Jaquet Droz trong nhóm những thương hiệu uy tín và xa xỉ nhất thuộc sở hữu, ngài Marc A. Hayek chủ tịch tập đoàn Swatch đã tự đặt mình vào mục tiêu kế thừa tinh thần tìm kiếm sự hoàn hảo, cảm xúc nghệ thuật và giá trị thi ca trong những sáng tạo sau này của thương hiệu. Thương hiệu ngày nay nổi tiếng với những kiệt tác đồng hồ nghệ thuật, điển hình như cỗ The Bird Repeater sở hữu chức năng điểm chuông siêu phức tạp, kĩ nghệ automaton với nhiều hoạt cảnh tinh tế của gia đình chim cũng như các kĩ tiểu hoạ, tạo hoạ tiết trang trí hay chạm khắc vàng.

Trong vô vàn những thứ tuyệt mĩ trên cuộc đời này thì danh thắng là những tài sản quý giá nhất mà mẹ thiên nhiên ban tặng cho mỗi vùng đất. Thiên nhiên ảnh hưởng lên cách người ta sống, hình thành văn hoá cũng như là chứng nhân lịch sử bền vững theo thời gian. Cảm giác khi ngắm một cảnh đẹp thật đặc biệt nhưng cũng quá khó để nắm bắt cảm xúc ấy, khó diễn tả thành lời và khó để chia sẻ lại cho nhau. Khắc hoạ những bức tranh thiên nhiên màu sắc đó chính là điều mà xưởng nghệ thuật Ateliers d’Art của Jaquet Droz lấy làm tự hào, bởi trong quan niệm của số đông thì mua đồng hồ là để xem giờ còn đối với những nghệ nhân hậu duệ của huyền thoại Jaquet Droz thì họ có nhiệm vụ chế tác ra những kiệt tác nghệ thuật kể những câu chuyện và lưu giữ những khoảnh khắc đẹp. Kĩ thuật thượng thừa truyền đời suốt gần 300 năm tuổi cho phép họ có thể biến tấu những chiếc đồng hồ cổ điển thành bức tiểu họa sống động, có câu chuyện và cái hồn riêng trên bộ sưu tập Petite Heure Minute.

Xuyên suốt chặng đường nghệ thuật của Petite Heure Minute, giới mộ điệu bắt gặp nhiều nguồn cảm hứng nên thơ như mối tình giữa thần tình yêu Cupid và công chúa Psyche trên chiếc Loving Butterfly; tiếng chim hót vang vụng vùng Jura, Thụy Sỹ trong tuyệt phẩm The Bird Repeater hay như dòng chảy 4 mùa của thiên nhiên qua bức họa đầm sen động với Magic Lotus Automaton. Đến nay, cảnh quan thiên nhiên thơ mộng, kì vĩ của Vịnh Hạ Long – báu vật của Việt Nam và nhân loại tiếp tục trở thành nguồn cảm hứng lớn của Jaquet Droz, được thể hiện trên chiếc đồng hồ độc bản Petite Heure Minute Ha Long Bay I.

_____

Về kì quan thiên nhiên thế giới – Vịnh Hạ Long

Từ khi khai thiên lập địa, đất nước Việt Nam đã không ít lần đối mặt với nạn ngoại xâm. Truyền thuyết kể rằng, Ngọc Hoàng thấy như vậy thì đã cử Rồng mẹ cùng đàn Rồng Con của mình xuống hạ giới để giúp đỡ người Việt đánh giặc. Ngay khi hạ phàm, gặp đúng luc giặc đang ùn ùn kéo đến, đàn Rồng lập tức đã chia nhau phun lửa thiêu rụi các chiến thuyền của giặc, đồng thời nhả ra vô số ngọc ngà châu báu, chất thành muôn vàn các hòn đảo lớn nhỏ màu ngọc thạch, chỗ kết lại như bức tường thành vô cùng vững chắc sừng sững giữa đất trời, chỗ dàn ra trận địa, chặn bước tiến quân của giặc.

Khi giặc đã tan, người Việt thoát khỏi nguy cơ ngoại xâm đô hộ. Đàn Rồng định bay về trời thì bỗng thấy cảnh vật nơi thanh bình, cây cối xanh tươi, sản vật phong phú và những con người thì cần cù, chịu khó. Rồng mẹ cảm thấy quyến luyến không muốn rời đi nên đã cùng đàn Rồng con quyết định ở lại nơi vừa mới diễn ra trận đấu làm nơi trú ẩn và từ đây đàn Rồng bảo vệ con dân Đại Việt muôn đời.

Nơi đàn Rồng mẹ hạ xuống ngày nay chính là Vịnh Hạ Long, còn nơi đàn Rồng con hạ giới là vịnh Bái Tử Long và nơi đuôi đàn Rồng quẫy nước trắng xoá là Bạch Long Vĩ, tức bán đảo Trà Cổ ngày nay với bãi cát mịn, dài hang chục cây số. Câu chuyện dân gian này gắn liền với quan niệm về nguồn gốc của dân tộc Việt Nam là ‘con Rồng cháu Tiên”. Dân tộc Việt Nam chiến thắng giặc ngoại xâm có Rồng, Tiên giúp sức. Rồng, Tiên ấy chính là sức mạnh truyền thống của dân tộc đã được biểu tượng hoá, và cái tên Hạ Long bắt nguồn từ dân gian. Người đầu tiên đặt cho vùng vịnh đảo xinh đẹp cái tên thơ mộng ấy không ai khác ngoài chính những người dân đất Việt.

Về mặt địa lý, Hạ Long là vùng biển kì quan thiên nhiên rộng 1,500 cây số vuông, với tên gọi được cả thế giới biết đến đầy tự hào là Vietnam Hạ Long. Có khoảng 1969 hòn núi vươn lên từ đại dương, tạo thành hệ thống hang động lien thông kì thú, phần lớn được bảo tồn sự nguyen thuỷ. Chính thức trở thành di sản thế giới UNESCO từ năm 1994, Vịnh Hạ Long được coi là nhân chứng của lịch sử Trái Đất, với dấu ấn bồi đắp bởi thời gian qua địa mạo đá vôi. Trong suốt 20 triệu năm tiến hóa, Vịnh Hạ Long không chỉ hình thành những hang động xứng tầm kì quan thiên nhiên, mà còn là ngôi nhà của hệ sinh thái biển và rừng nhiệt đới phong phú đất Việt.

_____

Về độc bản Jaquet Droz Petite Hour Ha Long Bay I

Petite Heure Minute Ha Long Bay I là món quà vô giá mà Jaquet Droz gửi tới những nhà sưu tập tại Việt Nam. Toàn bộ quá trình lên ý tưởng bắt nguồn từ người Việt và được truyền tải tới những ngòi bút nghệ thuật tại Jaquet Droz. Từ khâu ý tưởng cho đến thành phẩm là sự trình diễn của kĩ nghệ vẽ tiểu họa giàu kĩ thuật, giàu bản sắc bậc nhất trong thế giới đồng hồ Thụy Sỹ. Những chiếc bút lông chải mịn với sợi mảnh tựa như cọng tóc được sử dụng để tô vẽ, đổ hồn Vịnh Hạ Long lên mặt đồng hồ men trắng. Mặt đồng hồ sau đó được nung trong lò để ươm màu và quá trình này được lặp lại tỉ mỉ trong khoảng hai mươi lần. Mỗi lần lò nung nổi lửa là một lần bức tiểu họa sống động và chân thật hơn. Từng bước đều được thực hiện vô cùng tỉ mỉ bằng cả yếu tố con người và nghệ thuật, ấp ủ mỗi mặt đồng hồ tới hơn một tuần để hoàn thiện.

Chính bởi toàn bộ quá trình trang trí được thực hiện hoàn toàn bằng tay nên chiếc Petite Heure Minute Ha Long Bay I là độc bản theo một cách hoàn toàn tự nhiên. Món quà đầy ý nghĩa của Jaquet Droz có bộ vỏ kích thước 39mm và thuộc bộ sưu tập Petite Heure Minute – nơi những tuyệt tác đồng hồ automata như The Bird Repeater, Charming Bird, Tropical Bird Repeater và mới đây nhất là Magic Lotus được thể hiện kì công. Giống như bất kì tác phẩm nào thuộc Ateliers d’Art của Jaquet Droz, những nghệ nhân đã góp phần tạo nên Petite Heure Halong Bay I sẽ đều để lại những dấu ấn riêng biệt trên tác phẩm này. Đây đều là những tinh hoa đã được lưu truyền qua nhiều đời, với biết bao thế hệ đồng hồ bền vững theo thời gian, cùng những câu chuyện đang chờ để được kể lại cho thế hệ tương lai.

_____

Về nghệ thuật tiểu hoạ và kĩ nghệ tráng men bậc thầy

Tiểu hoạ là một bộ môn nghệ thuật lâu đời đòi hỏi sự kì công, tỉ mỉ và thường được thể hiện dưới các bức tranh càng nhỏ càng nhiều chi tiết, càng phức tạp về màu sắc đường nét thì càng được đánh giá cao. Các bức tiểu hoạ phải có một bề mặt mịn màng nhất có thể. Nhiều tài liệu cho rằng nghệ thuật tiểu hoạ bắt nguồn từ xã hội Rome thịnh vượng, nhưng cũng đã có khởi nguồn trong những văn tự Ai Cập cổ đại. Lịch sử của tiểu hoạ cũng để lại nhiều dấu tích ở nhiều nền văn hoá đa dạng trên thế giới.

Nguồn gốc của nghệ thuật tiểu hoạ bắt đầu bằng nhu cầu minh hoạ các tài liệu và văn tự trước cả khi nhân loại có thể in. Các bức tiểu họa thường kể một câu chuyện hoặc ý nghĩa gì đó, thay vì diễn đạt bằng từ ngữ, chúng thể hiện dưới những nét vẽ tinh xảo. Về sau này, nghệ thuật tiểu hoạ phát triển mạnh mẽ lên thành một mảng các hoạ sĩ chuyên vẽ chân dung, tạo nên những bức tranh siêu nhỏ để trong mặt dây chuyền, nhẫn, ví, đồng hồ phục vụ cho các vị quý tộc thời xưa. Một bức tiểu hoạ thường nhỏ trong long bàn tay nhưng chứa đựng hang tram nét vẽ siêu nhỏ. Cả ngàn năm qua, những nhà sưu tầm vẫn chưa bao giờ hết say đắm với nghệ thuật tiểu hoạ. Từ Nhà Trắng cho tới các bảo tàng uy tín hay lâu đài trên khắp thế giới, các bộ sưu tập vật dụng, tượng điêu khắc có tiểu hoạ được bảo tồn và trưng bày đầy kiêu hãnh.

Đi cùng với nghệ thuật tiểu hoạ là kĩ nghệ tráng men. Kĩ nghệ này đã có tuổi từ thế kỉ 17^th và đầu tiên được giới quý tộc Anh yêu thích lăng xê sau đó tới nước Nga và các Hoàng Gia Châu Âu cũng như trên toàn thế giới. Nếu chỉ vẽ trên mặt đồng hồ bằng kim loại đơn thuần thì tuổi thọ của bức hoạ là rất ngắn hạn, và ngay cả khi mới vẽ độ bóng của kim loại sẽ khiến cho bức tranh khó mà sắc nét và biểu đạt kĩ được các chi tiết. Còn trong tráng men, các sắc màu có gốc kim loại sau khi vẽ xong được đưa vào lò nung chảy sẽ ăn vào mặt đồng hồ vốn là một tấm đồng, sau khi hạ nhiệt, bức hoạ hoàn chỉnh được bao bọc bởi một lớp tráng men trong suốt nữa để gắn kết tất cả lại với nhau.

Trong thời kì Phực Hưng, các nghệ nhân tiểu hoạ thường được mời vẽ lại các bức tranh sơn dầu tráng men lên kim loại để có thể lưu giữ được lâu hơn. Nếu đọ về tuổi thọ thì nếu các bức sơn dầu có thể bị trôi màu hoặc xuống màu qua thời gian trong khi cả hàng trăm năm, sắc độ của các bức tráng men vẫn được giữ đúng và bền vững. Chính vì vậy nhiều vật phẩm mang tính sưu tầm được trưng bày trong các bảo tang ngày nay có nhiều bức tiểu hoạ tráng men hang tram năm tuổi nhưng màu sắc và nét vẽ vẫn nguyen vẹn, đó là những bộ giáp sắt, yên ngựa, gương, hộp trang sức có niên đại từ thời Middle Ages cho tới thời Phục Hưng. Nghệ thuật tiểu hoạ tráng men bắt đầu xuất hiện trên đồng hồ để bàn vào thế kỉ 16 và tới thế kỉ 18 thì càng bức tiểu hoạ càng tinh vi hơn được trang trí trên những vật dụng có diện tích ngày một nhỏ hơn, điều tuyệt vời là những bức tiểu hoạ tráng men đó vẫn rực rỡ cho tới tận ngày nay.

Bản chất của tráng men là nung chảy một dạng thuỷ tinh bột gồm các tinh thể kim loại oxi hoá, khi được pha trộn nghiền cùng nhau tạo thành những lớp màu gần như trong suốt có ánh xanh nhẹ, gọi là flux. Độ cứng của lớp flux phụ thuộc vào thành phần mà mỗi nghệ nhân thường có bí quyết riêng. Nung tráng men cần ngọn lửa rất lớn, nhiệt độ càng cao thì lớp men càng bám chắc nhưng cũng có độ rủi ro cao vì dễ rang bị sun hoặc có các vết nứt vỡ trên bề mặt, thế nên tỉ lệ hỏng bỏ để thu được một bức tranh hoàn hảo cuối cùng thường là làm 10 để lấy được 1. Lớp Flux này là tấm toan nền để các nghệ nhân tạo ra màu bằng cách đưa các tinh thể kim loại ô xi hoá vào. Một bức tiểu hoạ tráng men đẹp là tổng hoà của nhiều lớp màu, mỗi màu lại là sự pha chế của các kim loại ô xi hoá khác nhau và nung ở những ngọn lửa nhất định, tạo nên tổng thể hài hoà không nứt vỡ. Để pha được các cung màu khác nhau các nghệ nhân phải thử các cách, không chỉ tăng giảm các kim loại ô xi hoá mà còn tăng giảm cả lượng Flux. Ví dụ như màu xanh đại dương trong bức Hạ Long được chế tạo từ tinh thể đồng đen ô xi hoá và dung với một lượng carbonate soda lớn, trong đó các chi tiết màu xanh lá cây hơi ngả vàng thì cũng sử dụng tinh thể đồng đen ô xi hoá nhưng tăng them lượng bột Pb3O4.

Liên hệ nhà phân phối chính hãng thương hiệu Jaquet Droz tại Việt Nam:

Hà Nội:
Hotline: (+84) 944 46 5555

TP. Hồ Chí Minh:
S&S Knightsbridge Pop-Up Store
Union Square Shopping Centre – 171 Đồng Khởi, Q.1, TP.HCM
Hotline: (+84) 283 821 6848

___

Các tin bài khác:

Nghệ thuật cơ học thế kỉ 21: Những ý tưởng phi thường từ Jaquet Droz, MB&F và L’Epee 1839

Jaquet Droz kết hợp nghệ thuật thủ công và kỹ thuật tinh hoa trong những sáng tạo mới năm 2019

Bộ sưu tập Jaquet Droz Automaton – Báu vật của thế giới đồng hồ đương đại